پزشکی هسته ای ایران، سنگر درمان یک میلیون بیمار
به گزارش اپتیک، ایران با وجود محدودیت های ناشی از تحریم ها، بیشتر از ۹۰ درصد خدمات پزشکی هسته ای را در کشور ارائه می کند و در بین کشورهای منطقه و فراتر از آن، به سطح ممتازی رسیده است.
گروه سلامت خبرگزاری مهر - زهرا ناری:
گفتگویمان از نقطه آغاز ورود پزشکی هسته ای به کشور آغاز می شود، از آن زمان که تولید دارو و درمان با این تکنولوژی خاص اصلاً در کشور معنا نداشت و شاید هیچکس فکرش را هم نمی کرد که روزی این صنعت به کشور ما وارد شود.
آقای دکتر می گوید که پیش از انقلاب معدود کشورهایی در دنیا بسمت استفاده از این فنآوری حرکت کرده بودند و هر کدام از هموطنان ما که احتیاج به این شیوه درمانی داشتند باید بار و بندیل سفر به خارج از کشور می بستند با هزینه های گزاف، درمان شوند.
شاید آن روزها کسی فکرش هم نمی کرد که بتوانیم با افتخار اعلام نماییم که ایران ما امروز در تولید رادیوداروها به خودکفایی رسیده و در زمره معدود کشورهای دنیا قرار گرفته است که از این صنعت برخوردار می باشند آن هم با وجود تحریم های ظالمانه!
فراموش نمی نماییم که سال ۹۷ شرکت پارس ایزوتوپ، بزرگ ترین تأمین کننده داروهای رادیواکتیو ایران که ۱۸۰ مرکز پزشکی هسته ای کشور به داروهای آن وابسته هستند، بی سر و صدا تحریم شد. همان زمان انجمن علمی پزشکی هسته ای کشور فورا در اطلاعیه ای اخطار داد که این اقدام غیرانسانی به توقف کارهای تشخیصی و درمانی وابسته به داروهای رادیواکتیو در بیشتر از ۱۸۰ مرکز پزشکی هسته ای کشور که سالانه به بالای یک میلیون بیمار خدمات سلامت عرضه می دهند، منجر خواهد شد. این اتفاق در حالی رخ داد که در سر فصل بیانیه تحریم ها بر مستثنی بودن اقلام دارویی و کشاورزی تاکید شده بود.
شاید همین خبر و این اقدام غیرانسانی کافی بود تا محققان ایرانی عزم خویش را برای خودکفایی در این صنعت جزم کنند تا امروز نه احتیاجی به واردات این محصولات داشته باشیم بلکه بعنوان صادر کننده این محصولات هم شناخته شویم اینها بخشی از صحبت های ما با دکتر محسن ساغری، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس سابق انجمن علمی پزشکی هسته ای ایران است، استادی که سالهای زیادی از عمر خویش را در جهت ارتقاء این رشته گذاشته است. در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانید:
ایران در چه جایگاهی از انرژی هسته ای قرار دارد؟
ساغری: پزشکی هسته ای یکی از شاخه های تخصصی و پیشرفته علوم پزشکی است که بعنوان نمونه ای بارز از کاربرد صلح آمیز انرژی هسته ای شناخته می شود. این رشته بر دو پایه اساسی «پرتو داروها» و «تجهیزات تخصصی» استوار است؛ دو مولفه ای که نبود هر یک، عملکرد این حوزه را مختل می کند.
در بیشتر از نیم قرن گذشته، پزشکی هسته ای در ایران تحولات قابل ملاحظه ای را تجربه کرده و به جایگاهی ممتاز در بین علوم پزشکی دست یافته است. عملکرد این رشته به طور عمده در دو بخش «تشخیص» و «درمان» تعریف می شود. روش های تشخیصی آن نه تنها مکمل دیگر ابزارهای پزشکی هستند، بلکه در بعضی موارد قابلیت هایی منحصربه فرد در تشخیص و درمان دارند.
تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران فاقد نیروی متخصص در زمینه پزشکی هسته ای بود. اما در سال ۱۳۶۰، گروه آموزشی این رشته در دانشگاه علوم پزشکی تهران بنیان گذاری شد. از سال ۱۳۶۲ هم پذیرش دستیار تخصصی پزشکی هسته ای آغاز و به تدریج آموزش در مقاطع کاردانی و کارشناسی هم افتتاح شد.
علیرغم چالش های بزرگ مانند جنگ تحمیلی و تحریم های گسترده، این رشته با پشتیبانی سازمان انرژی اتمی و تولید داخلی پرتو داروها، مسیر توسعه خویش را ادامه داد. نتیجه این تلاش ها، تربیت بیشتر از ۳۰۰ پزشک متخصص و صدها کاردان و کارشناس در سرتاسر کشور بوده است.
مراکز پزشکی هسته ای در کشور چه مقدار توسعه داشته است؟
ساغری: امروزه بیشتر از ۲۰۰ مرکز پزشکی هسته ای در ایران فعال می باشند که روزانه به صدها بیمار خدمات تشخیصی و درمانی عرضه می دهند. ایران از نظر تعداد مراکز فعال و متخصصان این حوزه، در جایگاه نخست منطقه آسیای غربی قرار دارد.
در سالهای اخیر با اتکا به توان داخلی و تلاش متخصصان سازمان انرژی اتمی، تحولی قابل توجه در تولید کیت های تشخیصی و پرتو داروهای درمانی حاصل شده است. این موفقیت مهم، بخصوص در زمینه تشخیص و درمان سرطان، نقش بسزایی ایفا کرده است.
تاکنون نزدیک به ۳۰ نوع کیت تشخیصی در کشور تولید شده که در مراکز درمانی برای انجام دقیق تر آزمایش های پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر آن، توسعه پرتو داروهای نوین، مسیر درمان بیماران خاص را بشکل محسوسی بهبود بخشیده است.
موفقیت های ایران در زمینه پزشکی هسته ای در شرایطی رقم خورده که تحریم ها و موانع بین المللی، خیلی از مسیرهای تأمین تجهیزات و داروهای وارداتی را مسدود کرده است. با این وجود، هم اینک کشور در تولید داروهای هسته ای، آموزش نیروی متخصص و ایجاد زیرساخت های درمانی، به یکی از بازیگران اصلی این حوزه در منطقه تبدیل گشته است.
پرتو داروهای بومی چقدر در کاهش سرطان تاثیر داشته است؟
ساغری: استفاده از پرتو داروهای بومی تولید داخل تحولی اساسی در درمان سرطان ها در کشور به وجود آورده است. در صورتیکه درمان های مشابه در کشورهای پیشرفته ای مانند آمریکا و اروپا چند هزار دلار برای هر بیمار هزینه دارد، در ایران این خدمات با هزینه ای بسیار کمتر در اختیار مراکز پزشکی هسته ای و بیماران قرار می گیرد.
این موفقیت مهم با تأکید بر قابلیتهای سازمان انرژی اتمی و تولید داخلی پرتو داروها حاصل شده است و هم اکنون، بخش تولید داروهای پرتوزا در این سازمان روی ساخت پرتو داروهای جدیدی کار می کند که مراحل آزمایش های بالینی خویش را طی می کنند و بزودی برای درمان سرطان ها در مراکز پزشکی هسته ای مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
یکی از مهم ترین فناوری هایی که در آستانه ورود به درمان های بالینی در کشور است، آلفا تراپی با بهره گیری از رادیونوکلئیدهایی نظیر رادیوم -۲۲۳ و اکتینیوم -۲۲۵ است. این شیوه، یکی از پیشرفته ترین شیوه های درمانی سرطان در جهان بشمار می رود و کاربرد آن در ایران می تواند نقطه عطفی در بروزرسانی درمان های سرطان به شمار رود.
با وجود محدودیت های ناشی از تحریم ها ایران موفق شده است بیشتر از ۹۰ درصد از خدمات تشخیصی و درمانی پزشکی هسته ای که در مراکز پیشرفته جهانی عرضه می شود را در داخل کشور هم عرضه نماید. این سطح از دسترسی، ایران را در جایگاهی ممتاز در بین کشورهای منطقه و حتی فراتر از آن قرار داده است.
غنی سازی و انرژی هسته ای چقدر در پیشرفت پزشکی هسته ای کاربرد داشته است؟
ساغری: پیشرفت های علمی و فنی در حوزه غنی سازی اورانیوم و بهره برداری از انرژی هسته ای صلح آمیز، زیرساخت های حیاتی برای شکوفایی پزشکی هسته ای در کشور به شمار می روند. دستیابی به فناوری های بومی، تولید پرتو داروها و توسعه درمان های نوین سرطان، همگی مرهون سرمایه گذاری های علمی در این حوزه می باشد.
ایران امروز در حوزه پزشکی هسته ای نه تنها از نظر کمی بلکه از نظر کیفیت خدمات هم توانسته به استانداردهای جهانی نزدیک شود. استمرار این روند، امیدهای بسیاری را برای ارتقاء خدمات سلامت در کشور و کاهش وابستگی به واردات تجهیزات و داروهای گرانقیمت زنده نگه داشته است.
چند مدل رادیو دارو در کشور وجود دارد؟
ساغری: ایران در زنجیره تولید و صادرات پرتو داروهای راهبردی جای گرفت بیشتر از یک میلیون بیمار سالانه از خدمات پزشکی هسته ای بهره مند می شوند؛ پزشکی هسته ای، بعنوان یکی از مهم ترین کاربردهای صلح آمیز انرژی هسته ای، نقشی کلیدی در تشخیص و درمان بیماریها ایفا می کند. در این عرصه، پرتو داروها ستون اصلی خدمات محسوب می شوند؛ داروهایی که نبود آنها، عملا رشته تخصصی پزشکی هسته ای را از کار می اندازد.
در میان پرتو داروهای تشخیصی، تکنسیم -۹۹m جایگاه ویژه ای دارد. این رادیونوکلئید پرمصرف، در ساخت اغلب کیت های تشخیصی مورد استفاده در پزشکی هسته ای به کار می رود. تکنسیم با کیت های مختلف ترکیب شده و امکان تصویربرداری از اعضای مختلف بدن را فراهم می سازد. در سطح جهانی، این عنصر بعنوان یک کالای راهبردی پزشکی شناخته می شود.
یکی دیگر از پرتو داروهای پرکاربرد در ایران، ید -۱۳۱ است. این دارو بیشتر از نیم قرن است که برای درمان سرطان تیروئید و همینطور بیماریهای خوش خیم مانند پرکاری تیروئید مورد استفاده قرار می گیرد. درمان های مبتنی بر ید -۱۳۱، با دسترسی سهل در داخل کشور، هزینه های درمانی بیماران را به میزان قابل ملاحظه ای کاهش داده است
FDG (فلورودئوکسی گلوکز) هم از پرتو داروهایی است که به سبب توانایی بالا در تشخیص طیف وسیعی از بیماریها، بعنوان «آچار فرانسه» در حوزه پزشکی هسته ای شناخته می شود. استفاده گسترده از این دارو در تصویربرداری پیشرفته، امکان تشخیص زودهنگام خیلی از سرطان ها و بیماریهای متابولیک را فراهم آورده است.
درباره صادرات با پرتو داروهای جدید برایمان بگویید؟
ساغری: در سالهای اخیر ایران با تولید پرتو داروهای درمانی نوین، تحولی بنیادین در درمان بیماریهای صعب العلاج بخصوص سرطان ها رقم زده است. این داروها نه تنها در بیشتر از ۲۰۰ مرکز پزشکی هسته ای فعال در کشور مورد استفاده قرار می گیرند، بلکه به حدود ۴۰ کشور جهان هم صادر می شوند.
این صادرات علاوه بر نقش آفرینی ایران در زنجیره جهانی تأمین پرتو دارو، ارزآوری و اعتبار علمی قابل توجهی هم برای کشور بهمراه دارد.
سالانه چند بیمار از این فنآوری استفاده می کنند؟
بر پایه آمارها سالانه بیشتر از یک میلیون بیمار ایرانی برای انجام خدمات تشخیصی و درمانی پزشکی هسته ای به مراکز تخصصی رجوع می کنند. این رقم نشان دهنده تاثیر مستقیم این رشته بر ارتقاء سلامت عمومی جامعه و لزوم تداوم تولید داخلی پرتو داروهاست.
تمامی این دستاوردها در سایه غنی سازی و توسعه فناوری هسته ای صلح آمیز ممکن شده است. همان گونه که تجهیزات پیشرفته و پرتو داروها دو رکن اصلی پزشکی هسته ای هستند، ادامه این مسیر هم وابسته به حفظ زیرساخت های دانش بنیان و قابلیتهای فناورانه در حوزه انرژی هسته ای است.
چنانچه کارهای صلح آمیز هسته ای در کشور متوقف شود میلیونها ایرانی از خدمات حیاتی در حوزه سلامت محروم خواهند شد. به همین دلیل، حفاظت و تقویت ظرفیتهای پزشکی هسته ای، نه تنها یک لزوم علمی بلکه یک اولویت ملی شمرده می شود.
تحریم ها چقدر در خود کفایی کشور نقش داشته اند؟
ساغری: قبل از دهه ۱۳۷۰ بخش عمده ای از پرتو داروهای مورد نیاز پزشکی هسته ای از کشورهای خارجی وارد می شد. با این وجود، آغاز تولید داخلی پرتو دارو، بخصوص با تولید تکنسیم -۹۹m توسط سازمان انرژی اتمی، نقطه عطفی در راه استقلال این حوزه حیاتی بود.
در ابتدا تصور می شد که تولید داخلی پرتو داروها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست، اما با شدت گرفتن تحریم ها، مشخص شد اگر این اقدام در داخل کشور آغاز نشده بود، رشته تخصصی پزشکی هسته ای به صورت کامل تعطیل می شد.
وی تاکید می کند که این اقدام بزرگ با همکاری مشترک سازمان انرژی اتمی ایران و مؤسسه تحقیقات پزشکی هسته ای دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد؛ نهادی که نقش محوری در توسعه و پایدارسازی زنجیره تولید پرتو دارو ایفا کرد.
یکی از مهم ترین کاربردهای فناوری غنی سازی هسته ای در ایران تأمین مواد اولیه برای مصارف پزشکی هسته ای است. این فناوری، همینطور نقش برجسته ی در حوزه های کشاورزی و صنعت دارد؛ حوزه هایی که با بهره بردن از ایزوتوپ های پرتوزا، بهینه سازی فرآیندها و افزایش بهره وری را تجربه می کنند.
نقش ایران در بازار جهانی چیست؟
ساغری: اطلاعات دقیق در ارتباط با تعداد کشورهایی که هم اینک واردکننده این محصولات هستند، در اختیار شرکتهای تخصصی همچون شرکت پارس ایزوتوپ وابسته به سازمان انرژی اتمی است، اما بر مبنای اطلاعات موجود، صادرات این داروها طی سالهای اخیر به صورت مستمر درحال افزایش بوده و کشورهای گوناگونی خواستار واردات این تولیدات ایرانی هستند.
این روند علاوه بر تأمین نیاز داخلی به ارزآوری و تقویت جایگاه ایران در زنجیره جهانی پرتو داروها هم منجر گردیده است.
یکی از مزایای راهبردی تولید داخلی پرتو داروها در ایران کاهش چشم گیر هزینه های درمان برای بیماران دچار سرطان است. بطور مثال، داروهایی نظیر لوتیشیوم -۱۷۷، استرانسیوم و ساماریوم که برای درمان سرطان هایی همچون سرطان پروستات یا بیماریهای متاستاتیک استخوانی کاربرد دارند، در بازارهای جهانی چند هزار دلار قیمت دارند؛ اما در ایران، همین خدمات با هزینه ای بسیار پایین تر به بیماران عرضه می شود؛ مزیتی که به قول دکتر… حاصل تولید بومی پرتو داروها و حمایت سازمان انرژی اتمی است.
تجهیزات پزشکی هسته ای چه مقدار گرفتار فرسودگی است؟
ساغری: با وجود پیشرفت های چشم گیر در عرصه تولید پرتو دارو یکی از مهم ترین چالش های فعلی پزشکی هسته ای ایران، فرسودگی تجهیزات تخصصی است. پایه اصلی پزشکی هسته ای بر دو رکن استوار است؛ دارو و تجهیزات. اگر یکی از این دو وجود نداشته باشد، این رشته عملا از کار می افتد.
بیش از ۹۰ درصد تجهیزات پزشکی هسته ای موجود در کشور فرسوده و از رده خارج هس؛ نوسازی این تجهیزات بخصوص در مراکز درمانی و آموزشی، یک لزوم فوری است. متاسفانه برخی تصمیم گیران بدون شناخت دقیق از اهمیت این تجهیزات، مبادرت به تصمیم سازی هایی می کنند که به زیان کل سیستم سلامت تمام می شود.
ادامه فعالیت با این تجهیزات فرسوده علاوه بر اختلال در روند تشخیص بیماریها، کیفیت آموزش و پژوهش در رشته پزشکی هسته ای را هم تحت تاثیر قرار می دهد. وی با اشاره به مرکز تحقیقات این مرکز، بزرگ ترین و مادرترین مرکز آموزشی، تشخیصی و درمانی پزشکی هسته ای کشور است. اما هم اکنون، تمامی تجهیزات آن از رده خارج شده اند و این یک فاجعه برای نظام آموزش و سلامت است.
در کشورهای پیشرفته عمر مفید تجهیزات پزشکی هسته ای معمولا حداکثر ۵ سال درنظر گرفته می شود و بعد از آن، تجهیزات جدید جایگزین می شوند. اما در ایران، مضیقه بودجه و عدم اولویت بخشی از سوی مسؤلان، سبب شده خیلی از مراکز با دستگاه های فرسوده به فعالیت ادامه دهند.
از دولت و وزارت بهداشت می خواهیم با نگاه واقع بینانه به نقش حیاتی تجهیزات پزشکی نوین در تشخیص و درمان، برنامه ریزی جدی برای نوسازی دستگاهها در مراکز آموزشی و درمانی کشور را در دستور کار قرار دهند.
منبع: اپتیك
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۹ بعلاوه ۵